CHEŁMNO –
MIASTO
ZAKOCHANYCH
I ZABYTKÓW
Jest wiele pięknych miejsc na szlaku Wisły, w każdym z nich warto się
zatrzymać. Jednym z takich miejsc jest położone w woj. kujawsko-pomorskim Chełmno.
To miasto warto choćby na krótko odwiedzić, to wspaniale zachowane miasto średniowieczne:
pospacerujesz tu wzdłuż ocalałych niemal w całości i jednych z najdłuższych
w Europie murów obronnych, ulicami starówki, których to uporządkowany układ nie
zmienił się od czasów powstania miasta, potrafi zachwycić jeszcze zanim się do
niego zawita...
Widok
Chełmna ze wzgórz leżących na południe od miasta zachwyca i zdumiewa . Dwuipółkilometrowy
pierścień murów obronnych otacza gęsto zabudowane stare miasto, nad którym górują
potężne bryły gotyckich kościołów i smukła wieża renesansowego ratusza.
Do woli
można tu kontemplować widok z końca XVI w. W zasięgu wzroku nie ma bloków, zakładów
przemysłowych czy innych budowli typowych dla naszych czasów. Chełmno jest
jednym z nielicznych, a może jedynym miastem w Polsce, które nie tylko zachowało
dawną zabudowę i średniowieczny układ, ale również nie zostało skażone współczesną
architekturą.
Krótka historia:
Prawa miejskie
otrzymało Chełmno w 1233 roku z rąk wielkiego mistrza krzyżackiego Hermana von Salze oraz
mistrza krajowego Hermana von
Balk W 1244 roku książę pomorski Świętopełek zdobył podstępem miasto utrzymując je
przez jakiś czas.W okresie powstań plemion Prusów około 1263 roku wódz Jaćwingów
Skumand spustoszył i ograbił okolice Chełmna.
Krzyżacy pierwotnie
zaplanowali swoją stolicę w Chełmnie. Jednak silna ekspansja krzyżacka
oraz rozwój terytorialny przyczyniły się do zmiany planów.Od
początku XIV wieku Chełmno należało do Związku Miast Hanzeatyckich wyrastając na duże
i bogate miasto. Wojny polsko – krzyżackie na początku XV wieku spowodowały
pogorszenie sytuacji gospodarczej miasta.
W 1457 roku podczas wojny trzynastoletniej miasto
opanował jeden z najwybitniejszych zaciężnych dowódców krzyżackich –Bernard Szymborski. Król Aleksander Jagiellończyk w
1505 roku przekazał miasto biskupom chełmińskim, co spowodowało upadek
gospodarczy i polityczny miasta. Po rozbiorze kraju w 1772 roku miasto przeszło
pod władzę pruską, która przejęła majątek kościelny. Od połowy XIX wieku w mieście
zaczął rozwijać się przemysł, powstały: fabryka maszyn rolniczych, odlewnia żelaza,
odlewnia dzwonów, cegielnia, browar i wiele mniejszych firm.
Niewiele
minut potrzeba by stare Chełmno przejść wzdłuż i wszerz, a jednak tym, którym
„historia zapisana w cegłach” przemawia do wyobraźni, taki spacer może zająć całe
godziny, dla niektórych może być „podróżą przez wieki”. Mi zajęło to 4 godziny.
Wycieczkę
po mieście rozpoczynamy od ulicy Dworcowej. Za Urzędem Miejskim skręcamy w
prawo na PLANTY.
Nowe Planty (dawniej: Promenada) powstały w latach 1834-1835. Położone
są w miejscu starych rowów obronnych i rozciągają się od ul. Wodnej do
Bramy Grudziądzkiej. Od początku swego istnienia stały się ulubionym miejscem
spacerowym. Dziś główną atrakcją Nowych Plant są przepiękne dywany
kwiatowe.
Przy
murze znajduje się ławeczka
zakochanych z metalowymi postaciami zakochanych. Mijamy
kapliczkę z cudownym żródełkiem.
W
głębi plant znajduje się punkt widokowy z którego roztacza się przepiękny widok
na dolinę Wisły i samą rzekę.
Wracamy
do ul. Dworcowej i przechodzimy przez Bramę Grudziądzką
Znajdująca
się u wylotu ulicy Grudziądzkiej. Brama Grudziądzka(popularnie
zwana Bramką, dawniej Grubieńska) była główną bramą wjazdową do miasta, dziś
jest jedyną zachowaną bramą miejską. Pierwotnie brama ta istniała jako wieża,
do której po obu stronach przylegały mury obronne (w jej bocznych ścianach widać
jeszcze ślady przejść na ganki strażnicze).
Przed
bramą znajdował się głęboki rów, a wjazd umożliwiał zwodzony most. Tutaj kiedyś
mieściło się więzienie miejskie. W 1694 roku w miejsce przybudówki i mostu
zwodzonego powstała renesansowa kaplica. To dzięki niej Bramka szczęśliwie
uniknęła w XIX wieku rozbiórki.
Idziemy
deptakiem [ ul. Grudziądzka ] do rynku . Rynek -
centralne miejsce w mieście... To tutaj niegdyś skupiało się życie chełminiaków,
tutaj handlowano, spotykano się, władze miasta miały tu swoją siedzibę, występni
mieszkańcy przykuwani byli do pręgierza... Rynek stanowi prostokątny plac o
pow. 1,5 ha , od niego rozchodzą się główne ulice, na jego terenie stoi chyba
najbardziej obfotografowany obiekt Chełmna - ratusz.
Średniowieczna siedziba burmistrza i rady miejskiej została
wzniesiona ok. roku 1298. Gotycki budynek był mniejszy i niższy od obecnego,
posiadał 2 kondygnacje i wieżę. Mieściły się w nim skarbiec, waga miejska, a na
piętrze pomieszczenie reprezentacyjne (izba letnia). Z tamtego czasu pochodzi
zawieszony na zachodniej elewacji tzw. pręt chełmiński, który stanowił dla
handlujących w mieście podstawowy wzorzec miary. Ratusz był siedzibą władz
miejskich od początku powstania aż do roku 1975. Dziś mieści się tutaj Muzeum
Ziemi Chełmińskiej, które oprócz stałych ekspozycji obejmujących historię Chełmna,
organizuje okolicznościowe wystawy, spotkania i koncerty.
Ul.
Rycerską dojdziemy do kościoła dominikańskiego. Kościół powstał na początku XIII wieku, jego
budowa ciągnęła się jednak przez niemal sto lat. Chociaż z zewnątrz kościół
prezentuje się dość ponuro (głównie jego starsza część), to jego wnętrza kryją
piękny ołtarz z XVIII wieku. W podłodze prezbiterium tkwi płyta nagrobna z 1360
roku, przedstawiająca pierwszego biskupa chełmińskiego, Heidenryka (zm.
1306 r.).
Za
kościołem znajduje się Plac
Rycerski / osada średniowieczna/. Odbywają się tutaj Turnieje Rycerskie o Złotą Jaszczurkę Bractw Zaprzyjaźnionych. Osada
Rycerska przy ulicy Kościelnej w Chełmnie staje się kilka razy w roku miejscem średniowiecznych
rozgrywek i polem bitwy.
Idąc
Dominikańską mijamy Wieżę Ciśnień,- 13 kwietnia 1899 r. w
szczycie wybudowanej wieży, w cynowej puszce, umieszczono akt erekcyjny
zaopatrzony w pieczęć opłatkową miasta Chełmna oraz monetę 10 fenigów. Puszka
została odnaleziona i przekazana do zbiorów Muzeum Ziemi Chełmińskiej w 1984 r.
Nowa wieża ciśnień tłoczyła wodę na wysokość czwartego piętra a zasilały ją
dwie pompy zasilane silnikami gazowymi.
Dochodzimy
do ul. Klasztornej przy której znajduje się Zespół Klasztorny.
Na terenie zespołu klasztornego znajduje się
prawdopodobnie najstarszy obiekt w Chełmnie – wieża Mestwina (Mściwoja),
ocalała część byłej warowni krzyżackiej (w Chełmnie nie zbudowano zamku, gdyż
ten istniał już w pobliskim Starogrodzie).
Tutaj też możemy obejrzeć drugą z
ocalałych w mieście bram - Merseburską. Swoją funkcję przestała jednak pełnić
już dawno temu i została zamurowana. Dziś urządzono tam kaplicę Grobu Pańskiego.
Zwiedzając klasztor należy koniecznie odwiedzić park, który pod względem urządzenia
i zadbania mógłby być wzorem dla chełmińskich plant (ech, gdybyż tak było wszędzie...).
Ponadto znajduje się on na skraju wysoczyzny przez co można stamtąd podziwiać
panoramę Doliny Wisły.
Na
Franciszkańskiej kościół Franciszkanów to kolejny z trzech największych kościołów w Chełmnie. Kościół
jest budowlą o układzie halowym z prosto zakończonym prezbiterium.
Charakterystycznym elementem budowy jest smukła, ośmioboczna dzwonnica (wys.
54,5 m). Do dziś w jego wnętrzu nie zachowało się wiele z jego dawnego,
bogatego wyposażenia, które po kasacie zakonu przeniesiono do innych kościołów.
Przy
tej samej ulicy znajduje się Dawna Akademia Chełmińska.
Idziemy
ul. Szkolną w stronę murów obronnych, znajduje się tam dobrze zachowana Baszta
Prochowa. W baszcie Muzeum Ziemi Chełmińskiej zorganizowało
stałą wystawę zbiorów archeologicznych i etnograficznych.
W
Chełmnie powiadają, że właśnie w Baszcie Prochowej w 1470
r. zginął Bernard Szumborski, Morawianin, dowódca wojsk zaciężnych Zakonu Krzyżackiego.
Był wybitnym dowódcą w okresie wojny trzynastoletniej, ale po jej zakończeniu
ciemiężył Chełmno i Brodnicę, które wziął w zastaw za żołd niewypłacony mu
przez Zakon.
Przy
murze dochodzimy do Kaplicy Św. Marcina . Znajdująca się niedaleko kościoła Św. Ducha
kaplica św. Marcina jest najmniejszym i najmłodszym gotyckim obiektem tego typu
w mieście. Powstanie jej datuje się na XIV wiek. Od XIX wieku kaplica używana
była przez pewien okres przez uczni pobliskiego gimnazjum, potem spotykali się
tu członkowie Towarzystwa Gimnastycznego "Sokół".
Dochodzimy
do Kościoła Św. Ducha. Kościół zbudowano w latach 1280-1290, a na początku
XIV wieku dobudowano do niego wieżę. Jest kolejną (obok fary) świątynią
orientowaną na osi wschód-zachód. Od początku swego istnienia spełniał rolę kościoła
przyszpitalnego - obok niego do XIX wieku mieścił się szpital. Do niedawna można
było obejrzeć w nim m.in. zawieszone pod ciekawym, beczkowym sklepieniem chełmińskie
sztandary. Dziś jednak z powodu postępującego niszczenia budowli sztandary te
zostały przeniesione do Muzeum Ziemii Chełmińskiej.
Ul.
Toruńską wracamy do Kościoła Farnego najstarszego na
Pomorzu Wschodnim. Chełmno
pretenduje do miana "polskiej stolicy zakochanych". I ma po
temu powód - w chełmińskiej farze znajdują się relikwie św. Walentego przechowywane tam od
paru wieków.
W kościele farnym, w pobliżu ołtarza głównego mieści się osobny ołtarz, który w
1715 r. księża misjonarze przeznaczyli św. Walentemu. Obraz przedstawia ścięcie
tego męczennika, a na drzwiczkach schowka widnieje łaciński napis świadczący o
cudowności znajdującej się tam relikwii .
Wnętrze kościoła zdobią pierwotne, gotyckie elementy jak
i te pochodzące z następnych epok. Ołtarz główny pochodzi z 1710 roku.. W pobliżu
głównego portalu zawieszona jest meluzyna, świecznik w kształcie głowy jelenia.
Jego ciekawą cechą jest to, że zawieszony na konopnej linie reaguje na wilgotność
powietrza, przez co wykorzystywany jest jako barometr - zwracając się ku ołtarzowi
wskazuje dobrą pogodę, odwracając łeb w kierunku portalu zapowiada deszcze. Namawiam na
wejście na wieżę kościoła farnego skąd rozciąga się
przepiękny widok na całe Chełmno i okolicę.
Wracamy Deptakiem udekorowanym kolorowymi sercami .
Za Bramą Grudziądzką skręcamy w prawo gdzie w parku Rydygiera znajduje się murowana ławeczka
przy fontannie. Wymarzone miejsce na zrobienie pamiątkowej fotografii z pobytu
w Chełmnie
Na
tym kończymy naszą przygodę z historycznym Chełmn
0 komentarze:
Prześlij komentarz